Breda op bezoek

Op donderdag 11 september 2025 was een delegatie van de Gemeente Breda op bezoek in het gebouw van De Vondst, bij het pop-up museum Romeinse Villa’s in Limburg en Restaura. De bezoekers werden voor de lunch in groepen verdeeld en de eerste groep die bij mij kwam was zeer enthousiast over de opzet van een de doorkijk in het gebouw naar het restauratieatelier. De leskist met het daarin liggende Romeins beton, de glazen spintol werd allemaal mooi overzichtelijk gevonden.

En natuurlijk veel belangstelling voor de 3D printer die voor onderzoek en presentatie replica’s maakt die bijna niet te onderscheiden zijn van een echte vondst. Wel kun je de vraag stellen hoelang de nieuwe materialen in goede conditie blijven in de context van de archeologische tijdslijn, dus hun houdbaarheid. De bezoekers hadden veel interesse in de technieken om de archeologische vondsten te conserveren en/of repareren zodat die in de toekomst weer goed gedemonteerd kunnen worden. 

De bezoekers waren een en al oor want sommigen hadden al veel kennis en enkelen werkten als erfgoedvrijwilliger in de gemeente Breda. Er was ook een net afgestudeerde archeologe bij en ze wist meteen de sleutel van de graanschuur te benoemen. Zo moest ik, afhankelijk wie er tegenover me stond, mijn toelichting aanpassen en er was genoeg te vertellen en uit te wisselen.

De replicamunten van de schat van Bunnik vond men zeer tof, vooral omdat dat we die in klei ingepakt hadden om als activiteit door scholieren te laten uitpakken. De tastbaarheid en beleving van de geschiedenis zoals het ‘wie, wat, waar’ en hoe bepaalde dingen in de woonomgeving zijn zoals ze zijn, is belangrijk tijdens de educatieve presentaties op scholen. Daar was iedereen het unaniem over eens; hoe belangrijk ’t is om dit soort informatie aan nieuwe generaties door te geven.

De houten waterleiding en de Romeinse glazen urn die op de tafels uitgestald lagen, deden ook stof oplaaien. Er werd volop gegist naar de betekenis en het gebruik van de objecten en vooral ook veel gelachen. Voor de vraag waarom er rijst en nietjes bij het repareren van glas gebruikt worden, was er veel interesse.

Vrijwilliger en atelierassistente Anki kwam helpen in de middag en we hebben de bezoekers in subgroepen verdeeld. Zo werden ook mensen aan de materiaalspecialisten van Restaura voorgesteld om werkwijzen te bespreken en ervaringen uit te wisselen.

Zo op het einde van de dag waren de mensen toch wel moe maar ogenschijnlijk heel tevreden om weer aan de twee uur durende terugreis naar Breda te beginnen.

Vlak voor sluitingstijd kwamen er 3 bezoekers in het pop-up museum, waarvan 2 personen uit Australië. De vader van de man komt uit omgeving Heerlen en hij had zijn zoon over het Termen museum verteld. Maar die jammer genoeg dicht. De vader is nu 90 jaar en kan niet meer reizen, zijn zoon en schoondochter waren zeer geïnteresseerd in de geschiedenis.

In totaal 48 bezoekers met veel interesse in archeologie en dat leidt tot een levendige dialoog. Zo vliegt zo’n woensdag voorbij.

Archeoloog voor één dag

Miriam (vrijwilliger bij Restaura) is werkzaam als baliemedewerkster in de bibliotheek van Gulpen-Wittem. In het kader van de kinderboeken week mochten de vrijwilligers van Restaura al op meerdere scholen in de omgeving van Gulpen de leskist Verborgen Vondsten presenteren. (Scholen in Mechelen, Wijlre, Eys en Gulpen). Nu kregen we de gelegenheid om de leskist Verborgen Vondsten met een aantal activiteiten uit te voeren in de bibliotheek van Gulpen-Wittem zelf.

De bibliotheek organiseert regelmatig kinderactiviteiten op woensdagmiddag. De kinderen moeten zich hiervoor altijd aanmelden zodat er een goed overzicht is van de opkomst. Bij aanmelding was er plek voor 30 kinderen. Maar ook kinderen die toevallig die middag binnen liepen, mochten zich aansluiten. De kinderen waren vergezeld van een ouder of grootouder die ook met veel belangstelling alles volgden.

Het programma op woensdag 10 september 2025 bestond uit de presentatie van de leskist Verbogen Vondsten en de activiteiten scherven plakken, munten schoonmaken als een echte archeoloog en een vaas inkleuren. De kinderen mochten aan alle drie de activiteiten mee doen of naar keuze.

Vrijwilliger Miriam stond met de leskist Verborgen Vondsten in de jeugdafdeling van de bibliotheek en de activiteiten vonden plaats in de grote ruimte van de bibliotheek.

Omdat het activiteiten waren waarbij veel water gebruikt werd, hebben we eerst een groot zeil op de grond gelegd en twee grote tafels naast elkaar geplaatst, zodat ook iedereen voldoende loopruimte had.

Vrijwilligers Frans, Monique en Wil hebben de kinderen begeleid bij de activiteiten.

Na drie kwartier werd er gewisseld, de kinderen die naar het verhaal van Villa Voerendaal hadden geluisterd, gingen activiteiten doen en omgekeerd.

We kijken terug op een zeer geslaagde middag.

Het was heel prettig om te mogen werken met een groep zeer gemotiveerde kinderen en ouders.

Vaste plek

Vanaf 1 juli 2025 heeft de leskist Verborgen Vondsten een vaste plek op de eerste verdieping van Museum Valkenburg. Bestuurslid Maarten Annema van Museum Valkenburg heeft de leskist “Verborgen Vondsten” een vaste plek gegeven op de eerste etage van Museum Valkenburg.

Het museum bevindt sinds 1969 zich in een gebouw van mergelsteen met een hardstenen bordes.Vroeger was dit het raadhuis van Valkenburg; een Jugendstil gebouw uit 1900, ontworpen door architect J.H.C.Kröner. In de 18^e eeuw werden hier de bokkenrijders berecht. Een gedenksteen aangebracht op de zijgevel van het museum herinnert hier nog aan.

Het museum heeft een uitgebreide collectie  fossielen, Romeinse voorwerpen (veelal afkomstig van villa Vogelenzang uit het Ravensbos), gereedschappen voor het bewerken van mergelsteen en een reliëfsnijwerk in hout met het verhaal van de bokkenrijders.

De eerste etage van het museum wordt op dit moment opnieuw ingericht. De ruimte voor de collectie fossielen is bijna af en interactieve elementen, digitale displays, en andere technische voorzieningen worden geïnstalleerd om de bezoekerservaring te verbeteren. Binnenkort worden ook de andere zalen van het museum aangepakt.

De leskist Verborgen Vondsten bevindt zich in de ruimte met de Romeinse vondsten die ook binnenkort opnieuw wordt ingericht.

Archeologiedagen 2025

Archeologiedag bij Schatkamer ‘t Stift in Susteren.

Tijdens de archeologiedag op zaterdag 14 juni 2025 waren vrijwilligers Peter Driessens en Jos Driessen aanwezig bij ‘t Stift te Susteren.

Rond 12.30 uur verwelkomde de voorzitter van de Stichting ’t Stift iedereen met een korte toespraak. Daarna sprak burgemeester Jos Hessels de aanwezigen toe alvorens de officiële openingshandeling te verrichten in het museum dat zich in de kelder van het pand bevind.

Naast de voorzitter van de Stichting en de burgemeester, waren ook een aantal raadsleden en wethouders van de gemeente Echt-Susteren aanwezig. Voor de uitvoering van de verschillende activiteiten rondom deze archeologiedag waren o.a. vertegenwoordigsters van de PAN, een archeoloog, een mevrouw die wol spint en daar producten van maakt, een kunstenares die met klei werkt en wij met de leskist van het Villa Voerendaalproject namens Restaura.

Helaas speelde het weer deze dag een grote bepalende rol in de bezoekersaantallen op de diverse locaties in het land. Het was gewoonweg TE warm.  Ook op deze locatie hadden we daar ondanks de inzet van een mobiele airco en ventilatoren, behoorlijk last van.

We hebben niet echt de bezoekersaantallen geturfd, maar het zullen er van 13.00 tot 17.00 uur toch nog zo’n 30 sterk geïnteresseerden geweest zijn.

Een wethoudster, die verantwoordelijk is voor o.a. de bibliotheek in de gemeente Echt-Susteren, toonde veel interesse. Omdat men een nieuwe start gaat maken, zal ze mogelijk een verzoek doen om met de leskist aanwezig te zijn bij een activiteit rondom de (her-)opening van de bibliotheek. We hebben haar op het hart gedrukt een dergelijk verzoek vroegtijdig in te dienen.

We moeten zeker ook vermelden dat we op deze locatie goed verzorgd werden. Bij aankomst met koffie/thee en gebak, tussendoor koffie/thee/frisdrank en broodjes en tot slot nog een kom soep en voor de hongerigen nog een broodje en/of gebak.  De slechte opkomst was hier ook debet aan. Men had gewoonweg teveel spullen die anders zouden overblijven.

Al met al hebben vrijwilligers Peter (foto) en Jos toch aan een aantal mensen het verhaal van de Verborgen Vondsten Villa Voerendaal kunnen vertellen.

Archeologiedagen in Museum Valkenburg

Tijdens de Archeologie Dagen 2025 heeft Museum Valkenburg extra aandacht besteed aan het Romeins verleden van Valkenburg en omgeving. 

Naast de vaste presentatie van vondsten afkomstig van Villa Vogelenzang in het Ravensbos hebben Maarten (op de foto, medewerker van Museum Valkenburg) en Frans (vrijwilliger Restaura) een en ander verteld over de Verborgen Vondsten van Villa Voerendaal, natuurlijk aan de hand van de leskist van het project. 
De positieve reacties werden door de bezoekers vaak aangevuld met eigen verhalen over de historie van hun woonplaats. 
Zulke interacties zijn voor de vrijwilligers natuurlijk extra motiverend om zich in de toekomst te blijven in zetten voor de kennis en toegankelijkheid van het Romeins cultureel erfgoed.

Archeologiedag bij De Vondst in Heerlen

Ook in Heerlen tijdens de Archeologiedag in De Vondst een presentatie van de leskist en toelichting bij het conserveer- en restauratiewerk van stichting Restaura.

Archeologiedag bij Rolduc in Kerkrade

Zondag 15 juni was vrijwilliger Marieke met de Verborgen Vondsten aanwezig op Rolduc in het kader van de nationale archeologie dagen. Archeologe Hilde Vanneste gaf archeologische wandelingen, Via Belgica verzorgde workshops Romeins koken en mozaïeken en de heren van de Delicious Store boden hun culinair historische delicatessen aan. Daarbij hielpen ze mij ook ridderlijk met het tillen van onze kist, die helaas niet gebouwd is voor vervoer over kinderkopjes en trappen. 

Het publiek was heel gevarieerd. Ouders met kinderen, jonge stellen en pensionado’s. Veel mensen liepen even langs onderweg naar de wijn en de kaas volgens Romeins recept, maar er zijn ongeveer dertig bezoekers blijven kijken en kletsen bij de presentatie. Leuk om enerzijds een aha-erlebnis te zien bij mensen die vrijwel niets over archeologie, restauratie of de Romeinse tijd wisten en andersijds daarna zelf nog wat bij te leren van enthousiaste hobbyisten en gepensioneerde historici. Marieke hoopte een jongen van een jaar of acht te verbazen met hoe oud  de spijker was, die zij hem in zijn hand gaf. Hij was juist met Hilde op wandeling geweest en verbaasde mij op mijn beurt met een perfecte schatting! Hij vertelde wat hij geleerd had en ik liet hem de plaatjes en de spullen zien die daar bij pasten. Een mooie ontmoeting. Volgens Marieke is dit nou precies waarom we dit project doen!

Via Belgica

Wandel of fiets in het Romeinse heuvellandschap

Op zondag 18 mei werd een wandel- en fietstocht georganiseerd met als thema : Ontmoet de Romeinen in Meerssen en Valkenburg; een wandel en fietstocht met Romeinse ontmoetingen en weetjes.

Onze leskist met Verborgen Vondsten was ook vertegenwoordigd in museum Valkenburg met een doorlopende presentatie van 13:00 tot 16:00 uur.

Op de eerste etage van Museum Valkenburg was een tentoonstelling ingericht met allerlei voorwerpen uit de omgeving en vooral voorwerpen uit villa Vogelenzang, een Romeinse villa uit het Ravensbos.

Vrijwilligers Frans, Angelica en Miriam waren deze middag aanwezig om aan toeristen en wandelaars het verhaal te vertellen van Villa Voerendaal.

Toeristen uit Katwijk aan zee, uit Rotterdam, maar ook bezoekers uit de omgeving van Valkenburg waren geïnteresseerd in het verhaal van Villa Voerendaal.

Ook onze tweede kist met voorwerpen uit andere eeuwen trok veel aandacht. Het leggen van kaartjes in de juiste tijdsvolgorde was voor menigeen een uitdaging.

We kijken als vrijwilligers terug op een gezellige en geslaagde middag met veel enthousiaste bezoekers.

Geschiedenis beleven

Een paar weken geleden werd Verborgen Vondsten benaderd door geschiedenisdocente Silvia van scholengemeenschap Groenewald in Stein met de vraag of wij haar konden ondersteunen met de leskist. Docent Silvia is een goed onderlegde vakdocente die ernaar streeft om geschiedenis tijdens haar lessen tot leven te brengen. Dit doet zij door gebruik te maken van voorbeeldmateriaal dat het verleden tastbaar maakt voor haar leerlingen.

Haar verzoek aan ons was om samen met haar de leskist door te nemen, zodat zij deze op een inspirerende manier kon gebruiken met de jongeren. De aanleiding hiervoor was een kennismakingsdag waarbij groepen 7 van basisscholen uit de omgeving een bezoek brachten aan Groenewald. Tijdens zo’n dag wordt natuurlijk extra ingezet op het laten zien en ervaren van de unieke manier van lesgeven op de school.

Voor ons – vrijwilliger Marieke Vaags en Restaura coördinator Rasmus Thelen – was dit een nieuwe en leuke ervaring, omdat we nu een meer assisterende rol hadden. Docent Silvia deed het fantastisch; we zouden haar zó kunnen meenemen op pad naar scholen met de leskist!

Ook andere docenten van Groenewald toonden interesse in de leskist. De verwachting is dan ook dat we als Verborgen Vondsten team binnenkort terug zullen keren naar Groenewald met onze leskist!

Selfie met Betsy

Vanuit Antwerpen kregen we op 6 mei visite van leerlingen van twee leergangen latijn van het Pius Lyceum. Ze waren al in de catacomben van Valkenburg geweest en maakten bij ons kennis met  vrijwilligers Ankie, Monique, Marieke van het project Verborgen Vondsten.

Het programma werd gecombineerd met een rondleiding door restaurator Renée Martens door het atelier van Restaura, waar op dat moment veel uit de Romeinse tijd en zelfs van Villa Voerendaal te zien was. Daarna konden ze naar een andere ruimte in De Vondst voor een spel georganiseerd door de vrijwilligers van de Via Belgica. 

Een druk programma, maar voor elk wat wils. Leuke groep, aardige docenten en lieve leerlingen. Betsy, de Dame van Voerendaal, viel in de smaak. Ankie legde uit hoe propaganda en mode ook in die tijd rond gingen en hoe deze vondst eigenlijk dankzij mode en ijdelheid te dateren was. Een interessant verhaal. Zomaar de eerste groep die selfies met onze Betsy nam.

Workshop vrij prepareren

Vrijdag 11 april was het weer zover: de jaarlijkse sport en cultuurdag in Landgraaf. Alle zevende en achtste groepen van de Landgraafse scholen komen bij elkaar voor een dag vol sporten en workshops.

Het team van Verborgen Vondsten was ook van de partij met een workshop waarin je kunt ontdekken wat je allemaal moet doen met een archeologische vondst voordat het in het depot of in een museum terecht komt.

We waren het er allemaal over eens: minstens schoonmaken en soms ook een beetje repareren, anders is er niets aan in het museum.

We hadden een heleboel scherven meegenomen die omgetoverd moesten worden tot bekers, potten en kannen. Nog niet heel gemakkelijk. Zodra het af was, gingen we aan de hand van voorbeelden kijken hoe oud het aardewerk was. Sommige stukken waren wel vijfhonderd jaar oud.

Ook hadden we replica Romeinse oefenmunten, die we al eerder in klei hebben verpakt en die vandaag vrij geprepareerd moesten worden. Een secuur prutswerkje. Op een Romeinse munt kun je vaak aan de afgebeelde keizer zien uit welke tijd deze komt. In de leskist gingen we kijken hoe het er in Voerendaal uit gezien had in die tijd en welke dingen mensen nog meer hadden.

Er is hard gewerkt en veel geleerd. De laatste deelnemer die ons lokaal verliet, zei: ‘dit was de leukste activiteit van de hele dag!’

Die stoppen we in onze zak.

Het team van Restaura: Coördinator Rasmus en vrijwilligers Will, Ankie, Monique en Marieke.

Caleidoscoop

De cultuur coördinator van Basisschool ‘de Caleidoscoop’ in Brunssum heeft Jody van het Romeins Museum in Heerlen benaderd voor een presentatie van onze leskist Verborgen Vondsten aan groep 8.

Donderdag 10 april hebben vrijwilligers Monique en Miriam de leskist gepresenteerd aan 32 leerlingen.

Het leslokaal van groep 8 was op de eerste verdieping, maar helaas was er geen lift in het gebouw aanwezig en daarom weken wij uit naar een ruimte op de begane grond.

Er was voor ons een digibord en zo konden wij goed ons verhaal vertellen.

Het was een grote groep, die af en toe wel wat rumoerig was, maar dat hoort erbij.

Door de afwisseling in de presentatie met voorwerpen vastpakken, vragen stellen aan de leerlingen en veel informatie van het digitale informatiesysteem van de leskist konden we de leerlingen goed bij de les houden.

Het was een geslaagde ochtend. Na afloop kregen we veel complimenten van de leerkrachten.

Ze vonden het knap dat de leerlingen meer dan een uur geconcentreerd bij de les bleven.

We hebben folders achtergelaten en hopen volgend jaar weer een gastles te mogen verzorgen.

Woensdagmiddag in Maastricht Museum

Elke veertien dagen is er op woensdagmiddag van 13:30 tot 16:00 uur een Archeo Hotspot in Centre Ceramique bij Maastricht Museum.

Bij de Archeo Hotspot werken zes vrijwilligers.

Vrijwilliger Miriam presenteert de leskist Verborgen Vondsten.

Tijdens de Archeo Hotspot worden scherven gesorteerd en her-verpakt, bezoekers kunnen vondsten (vazen en schalen) meebrengen om te laten analyseren.

Kinderen kunnen scherven plakken, kleurplaten inkleuren en grondzeven met vondsten zoals oud aardewerk en Romeinse en Frankische munten (replica’s).

En natuurlijk is er ook de Leskist van Villa Voerendaal met de Verborgen Vondsten.

De Archeo Hotspot staat bij de ingang van Maastricht Museum waardoor er volop belangstelling is van bezoekers die het museum bezoeken en tevens een kijkje komen nemen bij de Archeo Hotspot.

Woensdagmiddag gaan veel kinderen naar de muziekles (Kuma muziekschool) die gegeven wordt in Centre Ceramique. Sommige kinderen brengen dan ook een bezoek aan de Archeo Hotspot.

Daarnaast gaan heel veel kinderen woensdagmiddag naar de bibliotheek met hun ouders of grootouders en brengen dan ook een bezoek aan de Archeo Hotspot.

Zo hebben we elke woensdag weer veel belangstelling.

We zien steeds nieuwe gezichten, maar er zijn ook kinderen die terugkomen en zelfs elke week weer van de partij zijn. Dat zijn de echte archeologen.

De leskist met verborgen Vondsten is een mooie aanvulling bij de Archeo Hotspot en trekt elke keer weer veel publiek. Dat is duidelijk te zien aan de reactie van de kinderen.

Op zoek naar Villa Rolduc

Vrijdag 28 maart, zaterdag 29 maart en maandag 31 maart was Restaura met de leskist Verborgen Vondsten aanwezig op het terrein aan de Berenbosweg op het terrein van Rolduc in Kerkrade.

Archeologen voerden een onderzoek uit naar een mogelijke Romeinse villa in het gebied.

Op het terrein waren diverse groepen uit het archeologische werkveld aanwezig.

• Archeologen uit de provincie Limburg voor een rondleiding en uitleg bij dit archeologisch onderzoek.
• De Via Belgica tent waar uitleg gegeven werd door Anja Neskens over de de Romeinse weg die dwars door Limburg loopt.
• Een tent waar de vrijwilligers van Restaura de leskoffer van Villa Voerendaal presenteren.

Vrijdag 28 maart kwam een groep leerlingen van het Martin Buber college uit Kerkrade kijken op de locatie.

De groep was opgedeeld in kleine groepen van ongeveer tien leerlingen die elk om de beurt een bezoek brachten aan de verschillende tenten  waar uitleg gegeven werd over het project. 

De vrijwilligers van Restaura hadden de tent opgezet bij de ingang van het terrein waar gegraven werd.

De leskist van het project Verborgen Vondsten was aanwezig en een tweede kist met materialen en een educatief spel. Daarnaast had vrijwilliger Frans nog als voorbeeld enkele dakpannen en scherven meegenomen om te laten zien wat je zoal kunt vinden op archeologische vindplaatsen.

Door de vele omgevingsgeluiden en het kleine scherm van de leskist was het moeilijk om het verhaal van Villa Voerendaal goed te vertellen, maar met de tweede kist met voorwerpen en de dakpannen konden we de tijd goed vullen. 

Zaterdag was het open dag op het archeologisch terrein van 13:00 tot 16:00 uur in de middag

Om half een was het terrein al gevuld met belangstellenden.

We hadden de tent dichtgemaakt met zijwanden waardoor de leskist beter tot zijn recht kwam en ook de geluiden van buiten minder storend waren.

Vrijwilliger Miriam presenteerde de leskist in de tent en vrijwilliger Marieke stond buiten met de andere kist met diverse voorwerpen ter illustratie. De hele middag was er veel belangstelling van oud en jong. Al met al een zeer geslaagde middag!

Hoewel de meeste bezoekers geïnteresseerd waren in de villa die mogelijk gevonden zou worden op dit terrein trok onze leskist met het algemene verhaal van een Romeinse villa zeer veel aandacht. 

Op maandag 31 maart waren we weer aanwezig op het archeologisch terrein en kregen we bezoek van klassen van Duitse scholen uit het Parkstad gebied.

Speltbrood met jam

In 2024 hebben we een aantal basisscholen in Valkenburg en omgeving benaderd met de vraag of er belangstelling was voor onze leskist “Verborgen Vondsten”. Een tweetal scholen heeft hier meteen op gereageerd. Het thema “De Romeinen” sluit in 2025 aan bij hun lesstof, maar is geen jaarlijks terugkerend onderwerp.

De leskist werd door vrijwilligers Frans Essers en Miriam Souren gepresenteerd in een grote zaal van Museum Valkenburg, tussen de kunstwerken van de wisselexpositie. Voor het museum is het ook belangrijk dat scholen in de toekomst de weg naar het museum zullen vinden. 

Dinsdag 28, woensdag 29 en donderdag 30 januari 2025 hebben Frans en Miriam de leskist “Verborgen Vondsten” gepresenteerd aan een vijftal klassen van de BS Valkenburg uit Valkenburg  en BS Heilig Hart uit Sibbe. Het waren leerlingen uit de groepen 5 en 6.

De klassen, bestaande uit ongeveer 25 leerlingen, werden ieder opgesplitst in twee groepen.

Drie kwartier lang kreeg elke groep een presentatie van de leskist “Verborgen Vondsten” en een  opdracht van Maarten Annema, bestuurslid van Museum Valkenburg. De opdracht van Maarten bevatte de uitleg van het Chiro teken en het Amor beeldje uit de leskist. Daarnaast leerden de leerlingen hun eigen naam schrijven in Griekse letters en werden ze getrakteerd op een stukje in Valkenburg gebakken speltbrood met jam. Op Villa Voerendaal werd immers spelt verbouwd.

De leerlingen reageerden erg enthousiast op de presentatie en de leerkrachten vonden dat de leerlingen veel geleerd hadden.

Een aantal leerlingen had familie in Voerendaal en wist dus ook waar Voerendaal ligt. Andere leerlingen leerden zwemmen in Voerendaal.

We hebben het verhaal van Villa Voerendaal verteld, de voorwerpen laten rondgaan en de leerlingen een indruk gegeven van het werk van de restauratoren van Restaura.

Ook deze keer waren de sleutel met de deur van het Horreum én het blok hout weer favoriet.

We kwamen tot de conclusie dat sommige dingen die voor ons als vrijwilligers van een andere generatie goed bekend zijn, niet zo vanzelfsprekend zijn bij de leerlingen. Voorbeelden daarvan zijn: spinnen, de herkomst van klei en akkerbouwproducten. 

Elke ochtend hebben we de presentaties nabesproken onder het genot van koffie met gebak.

Extra jaar

Het is essentieel om onderwijs over ons erfgoed te behouden en de kennis door te geven aan toekomstige generaties. In het project Verborgen Vondsten staan we stil bij het belang van kennisoverdracht en bewustwording rondom restauratie en conservatie van cultureel erfgoed.

In ons project hebben we een bijzondere leskoffer ontwikkeld over de Romeinse Villa Voerendaal. Deze koffer reist door Limburg en brengt verhalen en kennis naar scholen, bibliotheken, musea en archeo-hotspots.

De leskoffer zit boordevol materiaal: vondsten van Villa Voerendaal, lesopdrachten, video’s en informatie over het restauratieproces. De koffer bevat ook replica’s van vondsten zodat deelnemers de geschiedenis letterlijk in hun handen kunnen houden. Door deze tastbare ervaring komen kinderen en volwassenen nog dichter bij het verleden en begrijpen ze de waarde van ons erfgoed nog beter.

De vrijwilligers van Verborgen Vondsten hebben een achtergrond in het onderwijs en geven gastlessen en workshops waarin zij hun kennis en ervaring delen. De deelnemers leren niet alleen over archeologie, maar ook over hoe belangrijk restauratie is voor het behoud van ons gezamenlijke erfgoed.

Een speciale dank gaat uit naar iedereen die heeft meegewerkt aan de ontwikkeling van de leskist én aan de vrijwilligers die dit project mogelijk maken. Dankzij jullie inzet hebben we zoveel mensen kunnen inspireren en ons erfgoed dichterbij gebracht.

Goed nieuws!

Het project met de leskist is door de subsidiegevers verlengd met één jaar! Scholen, musea, bibliotheken en andere instellingen kunnen in ieder geval nog tot eind 2025 gratis gebruik maken van de gastlessen en presentaties.

Wil je jouw leerlingen of bezoekers op een unieke manier laten kennismaken met ons erfgoed? Boek dan de leskoffer nu via onze website:

Verborgenvondsten.nl

of stuur een e-mail naar info@restaura.nl. Samen brengen we geschiedenis tot leven!

Bezoek uit Groningen

Donderdag  19 december kwamen leerlingen van het Stadslyceum Groningen uit Groningen eerst naar De Vondst in Heerlen om aansluitend naar de Katakomben in Valkenburg te gaan.

Om zeven uur in de ochtend waren de leerlingen vertrokken uit Groningen en met een klein oponthoud arriveerden zij om kwart over elf in De Vondst. De groep van 28 leerlingen en twee leerkrachten werd in tweeën gesplitst. 

In De Vondst volgden zij een tweetal workshops van elk een uur. Een groep volgde de workshop koken en lichaamsverzorging. De andere groep volgde de workshop koken en de leskist Verborgen Vondsten.

Vrijwilligers Miriam, Ankie, Monique en Restaura medewerker Gwain waren aanwezig om de leskist te presenteren. Restaura coördinator Rasmus had de leskist, het grote scherm, de tafels en de stoelen al klaargezet. Omdat alle vrijwilligers ruimschoots op tijd aanwezig waren, hebben zij ook meegedaan met de eerste workshop.

De leerlingen mochten kiezen uit een aantal activiteiten die betrekking hadden op uiterlijke verzorging in de Romeinse tijd. Zoals bijvoorbeeld het gezicht  opmaken met natuurlijke pigmenten, het haar vlechten zoals de dame van Voerendaal, de huid schoonmaken met olie, zand en kruiden en natuurlijk zich kleden als een echte Romeinse dame.

Om kwart over twaalf kwamen de leerlingen luisteren naar de les Verborgen Vondsten Villa Voerendaal. Ze waren zeer geïnteresseerd en luisterden aandachtig. Restaura medewerker Gwain was ook aanwezig om een keer een presentatie met de leskist bij te wonen en omdat hij gespecialiseerd is in het conserveren van hout werd hij ook meteen betrokken bij de uitleg van het geconserveerde blok hout uit de leskist.

De laatste twintig minuten gaf Gwain de leerlingen een rondleiding door het atelier van Restaura. Een geslaagde ochtend en een mooie afsluiting van het jaar 2024.

Via via

De afspraak voor de les op de Bernard Lievegoedschool in Maastricht kwam door toeval tot stand. Vrijwilliger Mirjam was aanwezig bij de ArcheoHotspot in Maastricht in Centre Ceramique en daar kwam een ouder naar haar toe die in de leskist geïnteresseerd was. Er werd contact opgenomen met Sandrien Wansink, leerkracht van groep 8, die net bezig was met het behandelen van de Romeinen; dat kwam dus goed uit en zo ging het balletje aan het rollen.

Op dinsdag 3 december bezochten vrijwilligers Mirjam en Ankie de school, waar lesgegeven wordt volgens de principes van de Vrije School. Er kwam net een parkeerplaats vrij om de bus neer te zetten; gelukkig maar, want parkeren is in deze wijk in Maastricht nog niet zo eenvoudig.

Het digibord in het klaslokaal was stuk en dus moest er worden uitgeweken naar de speelzaal, waar wel een functionerend digibord aanwezig was. Dat betekende wel dat er met tafels en stoelen gesjouwd moest worden, want de zaal was verder leeg. De leerlingen hielpen een handje mee.

De klas luisterde aandachtig naar het verhaal van Villa Voerendaal en had veel belangstelling voor de voorwerpen, vooral de Dame van Voerendaal en het stuk hout uit de tijd van de Romeinen. Aan het eind van de les mochten ze met de sleutel en de deur – altijd een succesnummer – aan de slag; de leerlingen stonden in de rij.

De les duurde van 11.30 uur tot 12.30 uur; te kort om nog een vervolg opdracht te maken. Er werd besloten om de herdenkingsmunt in het eigen klaslokaal te laten maken.

10 jaar ArcheoHotspots

Op 10 december 2024 is in het Rijksmuseum voor Oudheden (RMO) in Leiden het 10 jarig bestaan van de Archeologie Hotspots gevierd. Fred Huismann (vrijwilliger bij de Hotspot in Maastricht) heeft hier namens Centré Céramique een presentatie gegeven waarbij ook het aandeel van de in bruikleen gegeven leskist van de Verborgen Vondsten Villa Voerendaal is benoemd. Onze vrijwilligster Miriam Souren ondersteunt de ArcheoHotspot regelmatig op de woensdagmiddagen door jong en oud in Centré Ceramique op informele basis een interactief verhaal van de Villa te vertellen.

Wat een prachtig podium voor het project!

Kids Hackathon 2024

Dit jaar vond op 29 november de vierde Kids Hackathon plaats, waarbij leerlingen tussen de 11 en 14 jaar de kans krijgen om een “hack-ervaring” op te doen. Ze bedenken in kleine groepjes creatieve oplossingen voor alledaagse uitdagingen. 

Rond 200 leerlingen van 13 verschillende scholen werken gedurende de dag in gemengde groepen van 8 tot 10 leden samen aan een uitdaging, ofwel “challenge” in hacktaal. Dit betekent dat leerlingen uit groep 7 en 8 (primair onderwijs) worden samengebracht met leerlingen uit klas 1 en 2 (voortgezet onderwijs). 

Leerlingen uit klas 4 en 5 HAVO/VWO, studenten van lerarenopleidingen en expert-coaches uit het bedrijfsleven begeleiden en coachen de groepen. Aan het einde van de dag presenteren de groepen hun oplossing voor deze uitdaging aan een jury en maken daarmee kans op fantastische prijzen!

Ook Restaura met de leskist ‘Verborgen vondsten’ was uitgenodigd om twee keer een workshop te verzorgen.

Het thema van de kids Hackathon was : 

Maak Heerlen een slimme, duurzame stad die toekomstbestendig is.

“Warmte voor iedereen”

Voor Peter en Miriam was het ook een uitdaging om een presentatie te verzorgen rond het thema duurzaamheid en toekomstbestendig.

Van Rasmus Thelen van Restaura hadden we al een uitgebreide informatieset gekregen over duurzaamheid in de Romeinse villa’s, zoals de ligging  t.o.v. de zon, de vloerverwarming, dubbele muren, waterbeheer, dolium als koelkast enz.

Deze informatie konden we zeer goed gebruiken in onze prestatie.

Het was ook een uitdaging om eens een keer op een andere manier de leskist te presenteren.

We hebben vooral heel veel aandacht besteed aan het begrip duurzaamheid, het gebruik van materialen die lang mee gaan, die gemakkelijk te vervangen zijn en die in de directe omging aanwezig zijn. En het hergebruik van materialen dat ook in de Romeinse tijd veel toegepast werd.

Voor de leerlingen was het begrip duurzaamheid een moeilijk begrip, want zij denken dan meteen aan kostbaar.

De leerlingen die elkaar niet kenden waren zeer geïnteresseerd.

Ook wij kregen steeds meer routine in het bespreken van het thema duurzaamheid en ontdekten dat de leskist met de mooie voorbeelden prima aansloot bij deze Kids Hackathon 2024.

Museum Valkenburg en de leskist

Interview met Maarten Annema, bestuurslid van Museum Valkenburg.

Maarten, wat vind je van het thema Villa Voerendaal?

Het thema Villa Voerendaal is een interessant thema, omdat het de mogelijkheid geeft tot informatie over  het leven van de Romeinen in onze streek.  De villa`s zijn daar een wezenlijk onderdeel van.

Is het een geschikt thema om te presenteren In Valkenburg?

Ja, het is een zeer geschikt thema, omdat ook in Valkenburg, in het Ravensbos, ooit een Romeinse villa heeft gestaan. Jammer genoeg is die opgravingsplek na de opgraving weer dichtgegooid, waardoor je er nu niets meer van ziet.

Sluit de leskist aan bij jullie museum?

Ja, die sluit heel goed aan, omdat een deel van de archeologie-afdeling gaat over Via Belgica, de Romeinse weg en wij ook informatie willen geven over de Romeinse villa`s.

Wat vind je van de vondsten die we laten zien?

De vondsten zijn erg interessant, omdat ze veel duidelijk maken over het gewone, alledaagse leven van Romeinen in die tijd.

Spreken ze aan of mis je nog een aantal vondsten?

De vondsten spreken aan, omdat niet altijd meteen duidelijk is wat ze voorstellen. Ze prikkelen op die manier de fantasie en leveren verrassende antwoorden op. Zeker voor jongeren zijn ze erg leuk en geven ze veel goed te begrijpen informatie over de Romeinen op. Ook de combinatie van religieuze en niet-religieuze objecten spreekt mij erg aan. Zodoende krijg je een goed beeld van verschillende gebieden van het gewone leven van de Romeinen.

Zijn er in jullie museum vondsten die we kunnen presenteren  bij de leskist en die horen bij Valkenburg?

Misschien Romeinse munten.

Wat vind je van het computerprogramma in de leskist?

Het computerprogramma is geweldig. In combinatie met de 3d-voorwerpen is het helemaal goed. Een geweldig lesmiddel. Wel hoort er een goede verteller bij, zeg  maar zoals vrijwilliger Miriam dat doet. Dat zorgt voor een compleet plaatje. Het geeft ook de mogelijkheid om vragen te stellen.

Wanneer kan de leskist het beste worden ingezet in jullie museum?

Zeker als in de loop van 2025 de verbouwing van de midden verdieping  zover gereed is, zou de leskist  een geweldige toevoeging zijn voor ons museum.  Op woensdag- en zaterdagmiddag/zondagmiddag zou hij uitstekend toegevoegd kunnen worden, omdat dan ook de kans het grootste is dat er jongeren naar het museum komen.

Denk aan archeologiedagen, feesten, herdenkingen schoolbezoek etc.?

Op al de bovengenoemde dagen zou de leskist een welkome aanvulling zijn. Maar ook op gewone dagen is het voor bezoekers natuurlijk een extra toevoeging, die ze waarschijnlijk niet verwachten. Het geeft zoveel extra informatie die interessant is en  het doen en laten van de Romeinen verduidelijkt en dat is toch wat je als museum wilt.

Veelal ouderen

De bibliotheek in Valkenburg benaderd om de leskist Verborgen Vondsten te mogen presenteren.

De bibliotheek in Valkenburg hoort bij de Heuvelland bibliotheken die het bibliotheekwerk verzorgen in de gemeenten Valkenburg, Vaals, Eijsden, Margraten en Berg en Terblijt.

De bibliotheek ziet er gezellig uit met een uitnodigende lees- en speelhoek voor kinderen, een uitgebreide collectie boeken en een stilte ruimte.

De manager Claudia Elissen was erg enthousiast over de leskist, maar kon niet garanderen dat er een grote toeloop zou zijn.

Om de leskist te promoten is er een flyer rondgestuurd naar de scholen en verschillende instellingen in Valkenburg.

De vrijwilligers van Restaura hebben de leskist gepresenteerd op donderdag 7 – 14 – 21 november van 14:00 tot 17:00 uur.

Er kwamen inderdaad weinig bezoekers. Het waren veelal ouderen die we persoonlijk hebben benaderd om ons verhaal te vertellen en omdat het een klein gezelschap was werden er ook veel eigen ervaringen uitgewisseld.

De kinderen die kwamen hebben genoten van ons verhaal en ook deze keer was de deur van het Horreum met de Romeinse sleutel favoriet!

We kijken terug op een drietal geslaagde middagen.

Schatkamer

Op zaterdag 19 oktober waren de grafvondsten van het grafveld Echt-Bocage (opgegraven in 2014-2015) te bezichtigen in de schatkamer van ’t Stift in Susteren. 

Deze vondsten zijn uit de Merovingische tijd en enkele objecten uit de Vroege IJzertijd en het Midden-Neolithicum. Verder was er een vrij inloopspreekuur met de archeoloog Marc Ruijters voor hetbeoordelen van meegebrachte archeologische vondsten. Een medewerker van Portable Antiquities Netherlands (PAN) was aanwezig voor determinatie en het registeren van gevonden voorwerpen in een wetenschappelijke database. 

Vrijwilligers Peter en Miriam van het Verborgen Vondsten project waren aanwezig met de leskist.

Kinderen konden uitleg krijgen over aardewerkscherven uit verschillende periodes. Verder  was er doorlopend een workshop kleipotjes maken. Kinderen konden zich ook vermaken met historische tekeningen van aardewerk, kleding en ambachten, puzzels en kleurplaten. 

Na afloop krijgen zij een archeologiediploma.

Met toerbeurten was er een rondleiding door de schatkamer van ‘t Stift met vele bijzondere kunstschatten zoals een reliekschrijn en een bijzonder door monniken geschreven Evangelieboek uit de elfde eeuw.

Er was ook veel belangstelling voor onze leskist en we kijken als vrijwilligers terug op een zeer geslaagde middag.

Thema eigenwijs

Op vrijdag 18 oktober hebben vrijwilligers Ankie, Monique en Miriam de leskist Verborgen Vondsten gepresenteerd aan groep 5/6 en 7/8 van basisschool Klavertje vier in Eys.

In het kader van de Kinderboekenweek met als thema ”Eigenwijs” was het team van Verborgen Vondsten hiervoor uitgenodigd. De leskist was al door Rasmus Thelen van Restaura naar de school gebracht.

Het was de vrijdag voor de herfstvakantie en de kinderen hadden al heel wat activiteiten in het kader van de Kinderboekenweek gehad en de leskist was de afsluiting. We troffen twee enthousiaste en gemotiveerde groepen aan waar we ons verhaal met veel plezier aan konden vertellen.

Voor groep 5/6 hadden we de aanvullende opdracht. Maak een herdenkingsmunt voor Villa Voerendaal en groep 7/8 kreeg een uitgebreidere opdracht: maak een prentenboekje voor de kleuters. Het verhaal gaat over de jonge man uit het graf in de Frankische tijd.

De leerlingen mochten in tweetallen of alleen een prentenboek maken. We hebben samen met de leerlingen de katernen gevouwen en samen al een verhaaltje in elkaar gezet. Over een paar weken gaat Miriam terug naar de school om samen met de leerlingen het boekje met een cahierbinding in te binden.

Blokuren

Na een wat moeizame organisatie lukte het toch om in oktober de gastlessen te geven aan vier brugklassen op het Bonnefanten-College in Maastricht. De lessen werden steeds in een blokuur (dubbele lestijd) gegeven in het lokaal van Beeldende Vorming waar de docent Sandor Sinko de scepter zwaait. Aan de gastles was ook een praktische opdracht verbonden omdat twee lesuren luisteren voor brugklassen te lang is.
Op woensdag 9 oktober gaven vrijwilligers Marieke en Jim samen met Restaura-stagiar Kaspar de lessen aan respectievelijk 17 leerlingen van ‘KB’ en 26 leerlingen van ‘GTH’. De lessen verliepen prima en de leerlingen luisterden aandachtig naar het verhaal over de Villa Voerendaal. Ook tijdens het in de hand nemen van- en vragen beantwoorden over de diverse vondsten en materialen toonden de leerlingen veel interesse.

Als praktische opdracht konden de leerlingen kiezen uit het tekenen van een eigentijdse versie van Cupido of het ontwerpen van een munt met daarop een logo van hun eigen initialen, analoog aan het Christus-teken op de munt in leskist.
En verliep nu echt alles vlekkeloos? Nou nee hoor. Na de eerste les bleek de leskist op onverklaarbare wijze het niet meer te doen. Dus moesten we ons “á l’improvise” zien te redden met een korte teaser van internet. Jammer, maar die dingen gebeuren nou eenmaal (later bleek overigens dat er een toch wel eenvoudig te herstellen losgeraakt stekkertje de boosdoener was).

Leskist dus terug naar Restaura, maar vooral dank aan Rasmus die de leskist de volgende dag
In alle vroegte naar Maastricht bracht; zodoende kon de lessen op donderdag 10 en vrijdag 11 oktober gewoon doorgang vinden.

De lessen verliepen op die twee dagen eveneens goed en opnieuw konden Miriam en Jim werken met aardige en hoofdzakelijk zeer geïnteresseerde leerlingen. De samenwerking met de docent Sander Sinko was prettig en ontspannen en daar waar af en toe een leerling storende gedrag vertoonde greep hij snel en adequaat in. Hij kende zijn Pappenheimers en dat hielp enorm.
Kortom een geslaagde lessenreeks die zeker voor herhaling vatbaar is.

Les Gaulois

Zaterdagmiddag 28 september stonden vrijwilligers Jos, Jim en Marieke opgesteld in de Vondst voor een groep van het Belgisch Genootschap voor Keltische Studies. Plan van aanpak: Ton Lupak van Restaura neemt de ene helft mee naar het atelier; de andere helft blijft in de Vondst om met ons de archeologische vindplaats Voerendaal-Ten Hove eens nader te bekijken. Na een half uur wisselen, eitje. Iedereen mooi weer voor zessen thuis. 

Koffie (dank Ank!) in hand, zien wij de groep binnen vallen.  Ankie, de baliemedewerker van de Vondst, werd meteen bevraagd of er toiletten waren en of men hier goed was voor een bezoek aan Restaura. 

In het Frans. Oh ja, België… daar heb je ook Walons… niet aan gedacht. 

Nu kan ik best een camping boeken of boodschappen doen in het Frans, maar ik mis teveel vakvocabulaire om een presentatie over archeologie en restauratie souple te laten verlopen en Français. Een deel van hen kon niet genoeg Vlaams om mij souple te kunnen verstaan en Engels als lingua Franca werd ook weggestemd. Besloten werd de presentatie in zowel Nederlands als Frans te doen, waarbij hun docent vertaalde wat wij zeiden. En wat een feestje werd dat! 

Behalve dat het een heel gezellige groep was, werden er ook heel veel interessante en ook moeilijke vragen gesteld. Ik was blij dat ik van tevoren nog wat huiswerk had gedaan, want deze mensen hadden dat ook! Daarbij wist hun docent onze informatie in context te plaatsen met hun colleges over de Kelten, wat ook voor ons interessant was. 

De voorwerpen uit de leskist werden vrij accuraat gedateerd en geduid. We hoefden zelf weinig toe te voegen want deze Galliërs hielpen elkaar met vereende krachten om de Romeinse tandartsinstrumenten en het hoofd van Nefertiti goed te duiden.

Het atelier was voor de groep razend interessant om te zien. Het heilige der heiligen waar eigenlijk iedereen wel had willen werken en waar nog interessante schatten te ontdekken waren. Ik verdenk Ton ervan dat hij speciaal voor deze groep een aantal voor hen interessante werken uitgestald had. Maar eerlijk gezegd is het ook voor ons atelierassistenten nog altijd spannend om te zien wat voor bijzonders er nu weer binnen gekomen is. 

Toen alles gezien was wat er te zien was kwam er aan de invasie een einde, maar niet zonder gegevens en een knuffel uitgewisseld te hebben. Als wij op onze beurt Brussel willen invaderen, zijn we welkom. Omdat zij natuurlijk niet zo krenterig zijn als die Hollanders, wachten zij ons dan wel op met vlaai. Ton en Jos haalden nog net de trein van even voor acht…..

Uraniumglas

Kleine oorzaken – grote gevolgen. De vondst van een onooglijk stukje geel glas met tekst in de tweede glasvondst van Roermond leidde tot een speurtocht naar degene wiens naam op het fragmentje viel te ontcijferen. Toen er nog meer scherven met al dan niet duidelijke teksten werden gevonden was het hek van de dam.

Speuren naar de geschiedenis van de desbetreffende persoon of het bedrijf, bijpassende foto’s of afbeeldingen zoeken, plaatsen in de context van de 19e eeuw, van het een kwam het ander. Het team vrijwilligers van de Archeo-hotspot werkt aan een boekje met beschrijvingen en foto’s van de glasvondst(en) in Roermond.

In de glasvondst van Roermond duiken een aantal fragmenten op met een opvallende lichtblauwe kleur; ze lijken bij elkaar te horen en je kunt er een schaal van fröbelen. Waar zou die mooie maar vreemde kleur vandaan komen? Als medewerkers van Restaura met het woord uraniumglas op de proppen komen slaat bij de vrijwilligers van de Archeo-hotspot in Heerlen de schrik om het hart; zijn we nu allemaal ineens radio actief?

Uraniumglas is glas waaraan als kleurstof een uraniumverbinding is toegevoegd, vaak uraniumdioxide of natriumdiuranaat. Meestal gaat het om kleine hoeveelheden uranium (2%). Het glas heeft een groene of gele kleur die onder ultraviolette straling oplicht (fluoresceert). Het is laag radio actief en niet schadelijk voor de gezondheid. Uraniumglas werd tussen 1870 en 1940 op vrij grote schaal geproduceerd. Het is gebruikt in kunstvoorwerpen, lampen, schalen, medicijnflessen, huishoudelijke voorwerpen en sieraden. Ook de Nederlandse ontwerpers Copier en Lanooy en de architect Berlage werkten ermee. Sinds de tweede helft van de twintigste eeuw wordt het nog maar op zeer beperkte schaal gemaakt. In het Nederlandse taalgebied is uraniumglas vooral bekend onder de naam annagroen-glas en is het een populair verzamelobject.

Het element uranium werd pas in 1789 ontdekt maar de praktijk om glas te kleuren door toevoeging van een uraniumverbinding was al bekend bij de Romeinen. Een mozaïek in een villa bij Napels uit de eerste eeuw bevat geel glas met 1% uraniumdioxide. Als kleurstof gebruikte men in die tijd een uraniumhoudend erts uit Noord-Afrika. In de middeleeuwen gebruikte de glasindustrie in Bohemen (een regio in het huidige Tsjechië) pekblende (uraniniet) uit de zilvermijnen in Joachimsthal als kleurstof.

De Boheemse glasfabrikant Franz Xaver Anton Riedel experimenteerde aan het begin van de 19e eeuw met de mogelijkheden om glas te kleuren door toevoeging van verschillende stoffen. Hij ontdekte dat de zouten van het toen nog maar net bekende element uranium voor een gele of groene kleur zorgden. Dit uraniumglas leek onder invloed van zonlicht groen licht ‘uit te stralen’; in werkelijkheid gaat het om fluorescentie door blootstelling aan ultraviolet licht. Zijn neef Josef Riedel ontwikkelde rond 1830 een industrieel proces om uraniumglas te maken. Dit glas werd ‘annagroen’ of ‘annageel’ genoemd naar de vrouw van Josef Riedel. Als kleurstof gebruikte men meestal uraniumdioxide of natriumdiuranaat. Door bijmenging van chemicaliën zoals ijzeroxide wist men naast geel en groen ook andere kleuren te maken.

De productie van uraniumglas bereikte zijn hoogtepunt tussen 1910 en 1930. Ook de beroemde Nederlandse Glasfabriek Leerdam en de Belgische fabriek Val Saint Lambert produceerden uraniumglas. Vanaf de jaren veertig werd uranium voor de glasindustrie moeilijk verkrijgbaar en duur; de vraag naar de grondstof was gegroeid door de ontwikkeling van kernwapens en gebruik in kerncentrales. Tegenwoordig wordt er nog op kleine schaal uraniumglas geproduceerd in Amerika en in Tsjechië.

Grenzeloos verleden

In het kader van de ‘Tag des offenen Denkmals’ op 8 september met het thema ‘Die Römer in Geilenkirchen und Umgebung”, bij ons bekend als Monumentendag, hebben wij met onze leskist ‘Verborgen Vondsten Villa Voerendaal’ bijgedragen aan het vertellen van het verhaal van de Romeinen in onze regio. Een tijd waarin grenzen en landen zoals we die nu kennen nog niet bestonden.

De samenwerking vloeit voort uit het succesvolle project ‘Rimburg Graaft’ eerder dit jaar. Bij die gelegenheid werden wij door een vertegenwoordiger van de stad Geilenkirchen uitgenodigd voor dit evenement.

Merit Dörner en Rasmus Thelen, beiden met een Duitse achtergrond en betrokken bij het project Villa Voerendaal, wisten moeiteloos in het Duits de vele enthousiaste bezoekers te boeien met verhalen over de Romeinen en wat er allemaal komt kijken bij het conserveren en restaureren van archeologische vondsten met behulp van de leskist. Kortom, het was een geslaagde samenwerking!

Plakken en inkleuren

Woensdag 31 juli 2024 hebben de vrijwilligers van Restaura de leskist Verborgen Vondsten gepresenteerd in de bibliotheek van Landgraaf.

Het publiek bestond voornamelijk uit ouders en kinderen die aanwezig waren in de bibliotheek.

Met deze leskist vertellen de vrijwilligers het verhaal van Villa Voerendaal. Over een akker aan de Steinweg in Voerendaal waar duizenden jaren geleden al mensen hebben gewoond. Archeologen hebben hier allerlei vondsten opgegraven en een aantal van deze vondsten zijn 3-D geprint in de leskist opgenomen. De kinderen mochten deze vondsten vastpakken en met behulp van de schermpresentatie in de leskist konden de vrijwilligers verhalen vertellen.

De kinderen waren erg geïnteresseerd en alle voorwerpen uit de leskist werden bekeken en besproken.

Aansluitend  mochten de kinderen scherven plakken of een vaas inkleuren. 

Het was een geslaagde middag met een groep enthousiaste kinderen.

Wekelijkse speurtocht

Bij onze wekelijkse zoek- en speurtocht met de Archeo Hotspot in de Glasvondst van Roermond stuitte ik op een klein ovaal stukje geel glas, een paar centimeter in diameter, ogenschijnlijk een flesbodem. Met een van Gwain geleende loep was er een naam te ontcijferen: Martin Toms en een deel van een plaatsnaam “elles”; Bruxelles?

Vrijwilliger Wil dook direct in zijn telefoon om te kijken of er iets over deze meneer bekend was; al snel was het raak: een reclameposter uit 1892 van een “elektrieke resina borstbalsem ter voorkoming van de tering”, vervaardigd door apotheker Martin Toms uit de Wetstraat 104 te Brussel, die claimde met zijn balsem in twintig jaar al 1000 genezingen bewerkstelligd te hebben.

Het bijzondere verhaal achter een klein stukje glas

Resina (of resin) is een harssoort, die tegenwoordig nog gebruikt wordt in o.a. epoxyhars en polyester.
De tering was de gangbare naam voor tuberculose, een heel groot probleem in de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw, waaraan velen ten offer vielen, vaak al op jonge leeftijd; slechte, vochtige behuizing, slecht eten, veel armoede, lange werkdagen, ideale omstandigheden voor het uitbreken van ziektes en de tering sloeg dan ook overal toe; mijn eigen tante Jannetje mocht maar 26 jaar oud worden en zo waren er velen.
Antibiotica bestond nog niet en het was dus niet zo gek dat er verwoed gezocht werd naar een remedie tegen deze vreselijke ziekte.

Wil ging verder spitten en vond nog meer wetenswaardigheden over meneer Toms; hij was niet geboren, maar gevonden; althans administratief; hij werd aangetroffen op 6 januari 1853 in Antwerpen; in die tijd wachtte vondelingen doorgaans het weeshuis en dat was geen feest; Martin Toms toonde aan, dat het niet altijd zo hoefde te gaan. Waarschijnlijk bracht hij zijn jonge jaren door in het Maagdenhuis in Antwerpen, dat al in 1812 een vondelingen sluis had. Later werkte hij zich op tot een apotheker van naam na een studie in de gasthuizen van Antwerpen en Luik; hij begon een eigen zaak in de Wetstraat te Brussel, waar hij zich specialiseerde in borstziekten, die destijds veelvuldig voorkwamen; de tering was niet het enige probleem. Zoals uit de poster blijkt had hij over dit onderwerp ook een boek geschreven, dat klanten gratis mee konden krijgen.
Zijn product wordt ook vermeld in kranten. In “De Volksstem” van 5 januari 1907 staat een advertentie, waarin de balsem wordt aanbevolen; een behandeling kostte 5 franc. Ook in het “Weekblad van IJperen” duikt de advertentie op. In “De Denderbode” al in 1892. Tot circa 1922 wordt de balsem in diverse kranten aangeprezen. Kosten noch moeite worden blijkbaar gespaard om het wondermiddel aan de man te brengen. De zalf bestond toen al zo’n vijftig jaar.

Een huwelijksakte van 18-12-1907 vermeldt een verbintenis met Marie Jeanne Vernaz-Gris, 38 jaar oud; voor Martin wordt als geboortedatum 6-1-1853 aangegeven, de datum waarop hij werd gevonden. Hij was toen 54 jaar en dus een stuk ouder dan zijn bruid. Hij was in 1901 gescheiden van zijn eerste vrouw Jeanne Gregorine Celine Grandjean. Er is geen informatie over hem te vinden na 1928; ook geen overlijdensakte.

Vervalsingen waren er toen blijkbaar ook al; Martin waarschuwde zijn klanten geen namaak te kopen, want dat daarvan geen genezing te verwachten viel. Of de destijds beroemde balsem dat wel deed kun je je natuurlijk afvragen.

Archeologiedagen 2024

Maastricht

Zondag 16 juni tijdens de nationale archeologiedagen organiseerde Centre Ceramique op de eerste verdieping de Archeohotspot en presenteerde een vrijwilliger Miriam de leskist Verborgen Vondsten.

Het was een druk bezochte middag met veel belangstelling voor de leskist die deze middag voor de eerste keer in Centre Ceramique stond. Naast de kinderen die met hun ouders of grootouders naar Centre Ceramique waren gekomen waren ook de bezoekers van het museum geïnteresseerd in het verhaal van Villa Voerendaal dat gedurende de hele dag doorlopend verteld werd.

De presentatie van de leskist en het schervenplakken zorgde in combinatie met de bijzondere Romeinse vondsten in de vitrine voor een geslaagde middag.

Valkenburg

Bezoekers van Museum Valkenburg konden op een laagdrempelige manier kennis maken met het Romeins verleden.

Vrijwilligers van Restaura hadden op een leuke en enthousiaste manier interactie met de bezoekers. De bezoekers mochten zelf voorwerpen uitzoeken en er werd uitleg gegeven over het restauratieproces van de gevonden voorwerpen en in de presentatie getoonde objecten.

Heerlen

Het bezoekersaantal tijdens de Nationale Archeologiedagen in de Vondst in Heerlen viel een beetje tegen. Voor het publiek dat was gekomen was er alle tijd om al hun vragen te beantwoorden en een uitgebreide demonstratie te verzorgen van de leskist Verborgen Vondsten.

De vierde keer

Op vrijdag 31 mei de leskist op basisschool Sint Theresia in Ransdaal.

Vandaag, vrijdag 31 mei, was alweer onze vierde en laatste presentatie op basisschool st. Theresia in Ransdaal. Ankie en Miriam hebben deze presentatie verzorgd. Na afloop namen zij de leskist, die vanaf april op deze school aanwezig was, weer mee terug naar de Vondst.
De vorige keren bestond de groep uit tien leerlingen, maar vandaag hadden we twee groepen en was de groep 16 leerlingen groot met leerlingen uit groep 5, 6, 7 en 8. De leerlingen zaten in twee rijen aan tafels om het digibord goed te kunnen zien en de vervolgopdracht goed uit te voeren.

De leerlingen waren geïnteresseerd en goed gemotiveerd en vonden het leuk om een voorwerp uit te kiezen dat besproken werd. Ook deze keer waren, de munt, de sleutel, de armband, de speer, de spintol, de dame van Voerendaal en natuurlijk het duizenden jaren oude blok hout favoriet.

Omdat Ransdaal hoort bij de gemeente Voerendaal wisten de leerlingen heel goed waar Voerendaal ligt en de meeste leerlingen kenden ook het kunstwerk vóór het station in Voerendaal dat de Dame van Voerendaal uitbeeldt.

Vooral de leerlingen van groep acht hadden veel kennis en konden goede antwoorden geven en soms zelfs moeilijke vragen stellen. “Met een sleutel met één pen kun je toch alle sloten open maken!”
 Deze vraag stuur ik door naar vrijwilliger Frans, die weet hier beslist een antwoord op.

Rimburg graaft

Op zaterdag 25 en zondag 26 mei waren de grote graafdagen in Rimburg.

In Rimburg-Landgraaf en Rimburg-Übach-Palenberg was ooit een Romeins straatdorp, een vicus.
Bewoners van Rimburg en 120 vrijwilligers uit Duisland en Nederland gingen op zoek naar restanten van het Romeins Rimburg. Aan beide zijden van de rivier de Worm de grensrivier tussen Nederland en Duitsland waren vijf graaflocaties.

Er waren activiteiten gepland in de voortuin van kasteel Rimburg aan de Duitse zijde van de rivier de Worm. In een zaal van het plaatselijke café d’r Eck in Rimburg Nederland waren Restaura en hun leskist Verborgen Vondsten ook vertegenwoordigd.

Er was veel belangstelling voor de leskist, bezoekers met en zonder kinderen, vrijwilligers, archeologen en iedereen die betrokken was bij de graafwerkzaamheden was nieuwsgierig naar het verhaal van Villa Voerendaal.

Het was heel bijzonder om zo veel enthousiaste mensen te ontmoeten met veel verschillende talen en allemaal interesse voor Archeologie.

Sport en Romeinen

Op vrijdag 26 april werd de jaarlijkse sport- en cultuurdag voor scholieren gehouden op Sportpark Terwaarden in Landgraaf. De jeugd kon kennismaken met een scala aan sporten, indoor en outdoor, en ook was er aandacht voor cultuur, o.a. de Romeinen.

Restaura was aanwezig met twee leskisten, die bemand werden door Rasmus en vrijwilligers Frans en Ankie.

Dit jaar hadden we een plaats in een lokaal gekregen; toen we in 2023 aanwezig waren stond de kist buiten en dat was niet zo’n succes; verkeerde lichtval, te veel lawaai en uiteindelijk te weinig aandacht.

Er werden vijf groepen leerlingen verwacht, die in tweeën werden gesplitst. De ene helft bij de leskisten, de anderen gingen scherven plakken onder leiding van vrijwilliger Wil. Dat was af en toe nog een hele klus, vooral het plakken van de zwarte kan leverde de nodige hoofdbrekens op.

De replica van de Dame van Voerendaal, onze Betsy, had ’s morgens een ongelukje waarbij ze een stukje van haar nek kwijtraakte; Rasmus fröbelde haar weer in elkaar, hij werkt tenslotte bij een restauratie atelier.

Er was een projectie met afbeeldingen van Romeinse dameskapsels, Romeinse gewaden, Romeinse schoenen en Griekse en Romeinse goden. Vooral de kapsels hadden veel bekijks, die gaan we meenemen naar de scholen.

De groepen hadden veel aandacht voor de voorwerpen; zo kort voor de meivakantie hadden we wel enig gestuiter verwacht, maar dat viel reuze mee. Rasmus had nog enkele Romeinse munten meegebracht, waar ook veel belangstelling voor was.

Al met al was het een geslaagde dag.

Gemotiveerd

Op 4 dagen in april en mei 2024 geven de vrijwilligers van Restaura een presentatie met de leskist Verborgen Vondsten op basisschool Sint Theresia in Ransdaal.

Op de vrijdagmiddagen organiseert de school activiteiten zoals zorgboerderij, paarden, natuur/ plant/dier, movefactory, kickboxen en ook onze ‘Verborgen Vondsten’. Het zijn zeer uiteenlopende activiteiten waar verschillende groepen aan deelnemen.

Op vrijdag 26 april hebben vrijwilligers Christa en Miriam in de aula van de school een presentatie gegeven van 90 minuten aan een gemengde groep leerlingen van groep 5-6-7-8.

Voordat de presentatie begon is een opstelling gemaakt met tafels en stoelen zodat de leerlingen het scherm van het digibord goed konden zien en aan het einde van de presentatie de vervolgopdracht ‘het maken van een herdenkingsmunt ‘ goed konden uitvoeren.

Hoewel het vrijdagmiddag was met de laatste lesuren vóór de meivakantie waren de leerlingen nieuwsgierig en goed gemotiveerd. Het was dan ook een gezellige middag met na afloop voor alle leerlingen een welverdiend archeologie diploma.

Uitdagend glas

Eva van Batum is sinds kort werkzaam bij Restaura. Zij is gespecialiseerd in glas en digitaliseren.

Jaren geleden vertrok Eva van het vlakke Zuid-Hollandse eiland Goeree -Overflakkee naar Limburg om te gaan studeren aan de Kunstacademie van Hogeschool Zuyd in Maastricht. Al snel voelde zij zich thuis in het heuvelland dat niet geheel onbekend voor haar was, want regelmatig was zij hier op bezoek met familieleden.

Op de kunstacademie maakte zij kennis met allerlei kunstvakken, technieken en materialen en studeerde zij af als docent beeldende kunst. Tijdens haar afstudeerstage op het Bernard Lievegoed College in Maastricht, een vrije school voor voortgezet onderwijs, werd zij benaderd om de docent textiele werkvormen te vervangen die gedurende langere tijd afwezig zou zijn. 

Drie jaar lang werkte Eva met veel plezier op het Bernard Lievegoed College waar ze aan de eerste, tweede en derde klassen met gemengde groepen het vak textiele werkvormen doceerde.

Helaas kon zij geen vaste aanstelling krijgen op deze school en was het tijd om verder te kijken.

Toen er een vacature ontstond voor restaurator glas en keramiek bij Restaura zag ze dat als een mooie uitdaging om haar vaardigheden en kennis toe te passen. Sinds kort is ze dan ook werkzaam bij Restaura. Haar werkzaamheden bestaan uit digitaliseren (foto’s maken en bewerken), restaureren van glas en assisteren bij voorkomende werkzaamheden.

Glas is voor haar een zeer uitdagend materiaal. Het bestaat uit verschillende materialen en vormen, is afkomstig uit verschillende periodes en komt uit verschillende werelddelen. Zowel de nog herkenbare voorwerpen als de losse scherfjes met beschilderingen spreken haar aan.

Hoewel ze met veel plezier werkzaam was in het onderwijs ervaarde ze de vele veranderingen binnen het onderwijs, met steeds minder tijd voor de leerling, als een negatieve ontwikkeling en ze is dan ook blij dat ze overstap heeft kunnen maken naar Restaura waar geen enkele dag hetzelfde is en waar ze met veel plezier werkt.

Ze wil zich nog verder ontwikkelen door bijscholing en het lezen van vakliteratuur.

Haar grote wens is een workshop volgen aan the royal school of needlework  in Londen, om zich verder te verdiepen in haar grote passie “borduren”.

Scherven plakken

Op 5 en 19 april 2024 kwamen leerlingen van groep 7 en 8 van Basisschool Eikenderveld uit Heerlen op bezoek in De Vondst.

Op de 5 april werd door de helft van de leerlingen een bezoek gebracht aan het Archeologisch depot van de provincie Limburg, terwijl de andere helft zich bezig hield met scherven plakken. Er werd verwoed gepuzzeld en geplakt onder leiding van Wil Schölgens en vrijwilliger Ankie; af en toe hielp de meester een handje mee, want er zaten best lastige kruiken tussen.

De 19^e april was gereserveerd voor een rondleiding door het atelier van Restaura en een presentatie van de leskist. Rasmus van Restaura nam het eerste onderdeel voor zijn rekening; vrijwilligers Marieke en Ankie het tweede deel van het programma. De leerlingen werden ingedeeld in groepjes van drie, die elk een voorwerp ter beoordeling kregen; ze moesten proberen een antwoord te vinden op vragen als:

De leerlingen kregen twee minuten de tijd om antwoorden te bedenken, daarna werden de voorwerpen besproken en waar nodig gedemonstreerd. De sleutel werd weer voor van alles uitgemaakt, zelfs voor een tandenborstel (Au!!), de haarspeld voor een oorreiniger, de fibula voor een schild, alhoewel ze uiteindelijk wel begrepen dat je je moeilijk zou kunnen verdedigen op het slagveld met een schild van dat formaat.

De leraar vertelde dat voor de leerlingen van groep 8, die volgend jaar naar het middelbaar onderwijs gaan, de eerste geschiedenisles over de Romeinen zal gaan; komt dat even goed uit.

Na de les kregen we als dank een door de leerlingen zelf vervaardigd notitieboekje; erg leuk bedacht!

Slim en creatief

In het prachtige Ransdaal, vlakbij de vindplaats van Villa Voerendaal, heeft de eerste groep kinderen van basisschool St. Theresia uit de groepen 5 t/m 8 kennis gemaakt met voorwerpen uit de leskist. 

Er is natuurlijk een wisselende belangstelling voor het onderwerp en dat maakte de losse setting gelijk wat rumoerig. Dat is niet erg, eerder vermakelijk want ook hier verbazen we ons weer over de slimme en creatieve reacties van leerlingen.

Als je geen elektriciteit hebt en dus geen koelkast, is het natuurlijk logisch dat je je eten in een kelder bewaart, want daar is het koeler. Het zeefje werd misschien wel gebruikt om goud mee te zoeken.

De Romeinen poetsten vast hun tanden met deze tandenborstel met stekels van ijzer. -Nee? Misschien krabden ze hun voeten er dan mee, kijk zo!

Als blijkt dat het voorwerp een sleutel is, wordt er onder leiding van Ankie driftig uitgeprobeerd.

Als ik keizer was in het Romeinse rijk en zelf een munt zou maken, zou er een eenhoorn op staan. Of mijn voetbalclub. Of…

De herdenkingsmunt

Tijdens de cursus ‘Grondstof”, georganiseerd door PIT in Heerlen hebben vrijwilligers van de het project Villa Voerendaal kennis gemaakt met een tweetal leerkrachten van basisschool ’t Kirkeveldsje in Schimmert.

Deze school voert  dit jaar een project uit rond het thema “Romeinen”. Het project duurt vijf weken en de  aftrap was vrijdag 8 maart 2024. Toen de leerkrachten hoorden van de leskist “Verborgen Vondsten” waren ze meteen enthousiast en werden wij uitgenodigd om de leskist te presenteren. De leskist sluit mooi aanbij het project “Romeinen”.

Dinsdag 9 april hebben vrijwilligers Frans en Miriam een gastles verzorgd voor de groepen 5 en 6 van basisschool “t Kirkeveldsje. De gastles bestond uit de presentatie van de leskist en een aanvullende opdracht: de leerlingen maakten een herdenkingsmunt voor “Villa Voerendaal”.

Een onderdeel van het project was een bezoek aan het Thermenmuseum en het gebouw van de Vondst, waardoor de leerlingen al veel voorkennis bezaten over de Romeinen. In het gebouw van De Vondst liepen zij door de gangen  waar de vondsten van Villa Voerendaal opgeslagen lagen. Hoe vondsten geconserveerd worden zagen ze in het atelier van Restaura.

In onze presentatie konden we ook regelmatig verwijzen naar voorwerpen die de leerlingen gezien hadden in het Thermenmuseum en in De Vondst. Zoals de afdruk van de hondenpoot op een dakpan en de grote ijzeren deuren van de gangen in de Vondst.

Het was de eerste keer dat we onze leskist presenteerden aan leerlingen van groep 5 en 6. Ze reageerden enthousiast en vonden het geweldig dat ze de voorwerpen mochten vastpakken zoals de armbanden, de munten, de spintollen en een cupido.

Ook deze keer waren de leerlingen enthousiast over de romeinse sleutel en de werking van het slot in de deur van het Horreum. Frans demonstreerde hoe het  werkte. Daarna hebben de leerlingen het uitgebreid uitgeprobeerd.

Als aanvulling op de presentatie gaven we de leerlingen  een verwerkingsopdracht. Ze mochten een herdenkingsmunt voor Vila Voerendaal ontwerpen, uitgevoerd in papier.

De munt uit de leskist met de afbeelding van een Romeinse keizer en het Chi-Rho teken, hebben we uitgebreid besproken. Ook  hebben we gekeken naar ons eigen betaalmiddel, de euro en de afbeeldingen die daar op staan.

De leerlingen mochten zelf  beslissen hoe hun munt eruit zou zien.

Op de munten is duidelijk te zien welke voorwerpen heel veel indruk hebben gemaakt.

Specialist Digital Heritage

In het kader van “medewerkers van Restaura aan het woord” is vandaag Luk van Goor aan het woord. Ankie van den Berg en Jos Driessen luisteren naar zijn verhaal.

Luk houdt zich vooral bezig met Fotogrammetrie en 3D printtechnologie, waarbij het gebruik van het fotolab en diverse soorten 3D printers onontbeerlijk is.In chique bewoording heet zijn beroep; “ Specialist Digital Heritage.”

Hoe is Luk aan deze baan gekomen en heeft hij er een specifieke opleiding voor moeten volgen?

Luk geeft aan dat dit eigenlijk is terug te voeren op een vorm van ADHD waarbij pech in combinatie met geluk hem uiteindelijk deze baan hebben opgeleverd.

Toen hij een jaar of 11 was kwam hij via een oom die regelmatig met een detector op pad ging (en Luk mocht regelmatig mee) in contact met allerhande voorwerpen die werden gevonden. Vanaf dat moment was hij gefascineerd door de geschiedenis achter deze voorwerpen.

Een tijdlang hield hij zich meer en meer bezig met computers en de techniek daarachter en zo kwam ook de interesse voor 3D scan- en printtechnieken.
Op enig moment kwam hij via een vriend weer volledig op het detectorpad en dat liet en laat hij niet meer los. De vondsten varieerden nogal tot het moment dat ze een wel heel bijzondere vondst met de detector opspoorden.

Weliswaar een vondst in gedeeltes, maar bij de eerste stukken die werden gevonden was het al duidelijk dat het om een plaquette van Adolf Hitler ging. Een heel bijzondere vondst en deze vondst bleek ook nog eens museumwaardig. Zeker nadat de plaquette grondig en deskundig was schoongemaakt. Op YouTube onder de titel “Hitler komt boven de grond in een bos bij Heksenberg.” kun je de geschiedenis van deze vondst terugvinden en bekijken.

Door de vondsten kwam Luk in contact met Restaura in Heerlen. Al snel begon zijn hart sneller te kloppen bij het zien van wat daar allemaal gebeurde en gaf hij te kennen onderdeel van het restauratieteam te willen worden. Na een maand proefdraaien is Luk onderdeel van het team geworden. In zijn dagelijkse werk kan hij zijn grotendeels autodidactisch verworven specialistische kennis toepassen én steeds verder uitbreiden omdat hij te maken krijgt met heel bijzondere en unieke objecten en opdrachten.

En vanzelfsprekend wordt van zijn kennis en vaardigheden op het gebied van Fotogrammetrie (foto, grammatica-rekenkunde, meetkunde) in combinatie met de 3D printtechnologie steeds meer gebruik gemaakt.
Zo heeft hij voor de fotostudio in Restaura een eigen scantechniek (fotometrische stereo techniek) ontwikkelt en Chat GPT/AI noemt hij inmiddels zijn “beste vrienden”.

Waarom wordt 3d scantechniek steeds meer ingezet?

De voorwaarden en omstandigheden om museumstukken te kunnen tonen aan een breed publiek worden steeds complexer. Denk aan het beschermen van de stukken tegen omstandigheden van buitenaf, luchtvochtigheid, vuil maar ook veiligheid. Het is dan in een aantal gevallen beter en goedkoper om een 3d scan te maken en het origineel onder de juiste condities in depot op te slaan.

Een mooie opdracht van het afgelopen jaar was om de leskisten die worden ingezet om het Villa Voerendaal project bij scholen onder de aandacht te brengen te voorzien van de nodige 3D gescande voorwerpen. Eén voor één voorwerpen van de opgravingen van Villa Voerendaal uit het Provinciaal Archeologisch Depot.

De originele objecten zijn uniek maar vaak incompleet. Het zou zonde zijn om die tijdens een les door de vele handen te laten beroeren. Een 3-D scan biedt dan uitkomst. Veel voordelen. Je kunt het object, zelfs als het origineel gevonden voorwerp niet volledig intact is, door de techniek erachter mooi printen in 3D en zo toch compleet laten zien. Het object is niet gevoelig voor temperatuur en/of luchtvochtigheid. Je kunt het geprinte object tijdens een les rond laten gaan.

Iedere dag weer zijn er verrassende opdrachten en komen er vragen op Luk af.

Dat maakt zijn werk interessant en boeiend en op die manier kan hij zijn adhd-eitje gemakkelijk kwijt in hetgeen hij het liefste doet: het duiken in het verleden en het bezig zijn om de opdrachten op een ongelooflijk mooie manier af te ronden.

De toekomst op dit vlak en in dit vak ziet Luk dan ook met vertrouwen tegemoet!

Grondstof voor cultuur

Twee van de vrijwilligers van Verborgen Vondsten volgen in de komende maanden de cursus ’Grondstof’. Cultuureducatie raakt elk jaar meer verankerd in het curriculum van de scholen. Meemaken en zelf maken staan centraal voor de leerlingen en daar moet je als gastdocent goed op zijn voorbereid. Scholen en docenten zoeken naar een eigen invulling van de cultuurvakken die past bij de eigenheid en eigenwaarde van de school. Cursusorganisatie is in handen van PIT die cultuurprofessionals uit Heerlen en omgeving begeleiden in het contact met de cultuurcoördinatoren van de scholen.

De vrijwilligers leren in de cursus hoe je de fijne kneepjes van een gastles kunt doorgeven aan andere vrijwilligers van het project. Deze cursus is een mooie toevoeging aan de instructie en trainingsactiviteiten voor de vrijwilligers en de opbrengst zal zeker de einddatum van dit project overstijgen.

Naar een vlotte start net voor de zomer van 2023 is de reis met de leskist in het tweede jaar aangekomen. Het project heeft inmiddels bekendheid gekregen bij onderwijsinstellingen en docenten boeken met regelmaat de gastlessen. Naast de presentaties op scholen werken we in 2024 samen met drie museums verspreid over Limburg om het verhaal van Villa Voerendaal en het belang van het behoud van erfgoed nog breder uit te kunnen dragen. Er staat een goed gemotiveerd team klaar om veel mooie gastlessen op scholen te verzorgen en om de leskist te presenteren tijdens cultuurevenementen in de provincie Limburg.

Helm van goud en zilver

De vrijwilligers van de leskist “Verborgen Vondsten”  interviewen medewerkers van Restaura.

Vandaag probeer ik meer te weten te komen over René Nabben, die restaurator is en gespecialiseerd is in ijzer.  Vaak zag ik René intensief aan het werk met ijzer. Hij draagt daarbij altijd handschoenen en kijkend door een  microscoop maakt hij het ijzer schoon met een scalpel en roterend slijpgereedschap. 

René vindt het altijd leuk als er iets tevoorschijn komt dat hij niet verwacht had of wat heel bijzonder blijkt te zijn.

En dat gebeurt regelmatig.

Bijzondere objecten

Een heel bijzonder object waar hij aan gewerkt heeft was een helm van goud en zilver uit de laat Romeinse tijd. De helm bestond nog slechts uit stukjes en met behulp van een mal is de helm weer in elkaar gezet. Hij is hier dan ook heel erg trots op. Zijn werkzaamheden bestaan uit conserveren, ontzouten, impregneren, brons rot behandelen, was aanbrengen en inpakken. Dat laatste vindt hij minder leuk. Omdat een object vaak uit meerdere materialen bestaat restaureert hij die ook. Zo heeft een ijzeren dolk bijvoorbeeld vaak een benen of houten handvat dat ook aandacht vraagt. Maar zijn specialiteit is metaal.

Aan het werk bij Restaura

René is al sinds 2001 werkzaam bij Restaura. Hij werd enthousiast gemaakt door een interview waarin medewerkers vertelden over de werkzaamheden binnen Restaura, dat toen nog gevestigd was in Haelen. Toen er een vacature vrijkwam voor een restaurator die gespecialiseerd was in IJzer heeft hij hierop gereageerd en is toen ook aangenomen.

Opleiding

Tijdens zijn studietijd woonde René in Rotterdam, waar hij  de kunstacademie volgde. Daar heeft hij zich verdiept in schilderen, beeldhouwen en fotograferen. Zijn grootste belangstelling ging uit naar kunstgeschiedenis en daarom heeft hij dit ook gestudeerd in Leiden. Hij is binnen Restaura verder opgeleid.

Muziek

Nadat hij enkele jaren gevaren had en zijn eerste kind geboren werd besloot hij zich te vestigen in Maastricht, waar hij nu nog steeds woont. Al tijdens zijn studententijd, maar ook nu nog naast zijn werk beleeft hij veel plezier aan muziek maken. Hij speelt viool en is lid van het universiteitsorkest in Maastricht dat jaarlijks uitvoeringen geeft in de Theresiakerk in Maastricht.

Toekomst

René vertelt dat hij graag tot aan zijn pensioen bij Restaura wil blijven werken. Hij ervaart Restaura als een fijne werkplek met fijne collega’s ,een plek  waar hij steeds nieuwe  voorwerpen tegenkomt. Ook wil hij zich graag nog verder ontwikkelen in zijn vak. Dit kan met de uitgebreide bibliotheek die aanwezig is bij Restaura.

Nagelknippertje

Het is het tweede bezoek van vrijwilligers bij BS de Triangel in Gulpen. De docent van groep zeven was over de vorige gastles zo enthousiast, dat ze ons meteen weer heeft geboekt. Hoge verwachtingen om waar te maken eind januari voor vrijwilligers Miriam en Marieke. Maar…. het was zeer geslaagd, al zeggen we het zelf.

Twee groepen van rond de achttien leerlingen kwamen met ons in de teamkamer kijken naar de vondsten van Villa Voerendaal. We vertelden over wat voor mensen op die plek hebben gewoond, wat ze deden, hoe het leven er misschien voor ze uit gezien heeft. Wat deed je als je graag wilde dat iemand ook verliefd op jou werd, of iets heel anders: hoe maakte je dakpannen. Hoe werden deze dingen allemaal zo bewerkt dat ze bewaard kunnen blijven, waarom is dat belangrijk? Deze leerlingen waren heel geïnteresseerd, dat maakt ons als vertellers ook enthousiast. En nieuwsgierig: want inderdaad, hoe knipten de mensen in de Romeinse tijd nou eigenlijk hun nagels? Op die vraag konden we niet een eenduidig antwoord geven. 

Op de foto een schapenscheerdersschaar die door een aantal schapenscheerders die het vakwerk hoog houden ook nu nog bij demonstraties wordt gebruikt. (foto romeinen.nl)

Grafinventaris sarcofaag Simpelveld met een schaar.

Bij een lezing van Henk Hiddink, archeoloog en projectleider van de uitwerking van het onderzoek naar Villa Voerendaal, heb ik het toch maar eens gevraagd. Hij vertelde dat mensen al wel schaartjes hadden en die ook best scherp konden slijpen. Dus dat zou een logische manier zijn. Maar meer weten we niet. Er blijft voor ons, en ook voor archeologen nog veel om te onderzoeken!

Verrassingen

Vrijdag 19 januari 2024 is de leskist weer on tour. Het Connectcollege te Echt heeft een Archeologiedag. In ons hoofd zagen we marktkramen en een levendig geheel van leerlingen op zoek naar informatie.

Bij aankomst bleek een klaslokaal gereserveerd in de verwachting dat we een presentatie zouden geven. Dat is snel schakelen. Voor het zover was hadden we echter een ander probleem. Het klaslokaal beschikte niet over een Digibord en we moesten een beamer gebruiken. Tot overmaat van ramp bleek de verbinding tussen de computer van de leskist en de beamer niet functioneerde. Ook de ICT specialist van het Connectcollege kreeg het probleem niet opgelost.

Om niet teveel tijd te verspillen zijn we overgegaan tot de orde van de dag en direkt gestart met de gastles. Rasmus als presentator met ondersteuning van Jos. Uiteindelijk is alles goed verlopen. In de klas waren leerlingen die duidelijk geïnteresseerd zijn in geschiedenis en veel vragen werden gesteld en beantwoord. Na een dik uur waren we klaar, hebben we opgeruimd en met de aanwezige docenten onder het genot van een kopje koffie nog nagekaart. De docenten waren vol lof en zagen best mogelijkheden om deze gastles ook voor andere groepen te doen. Uiteraard bedankte men ons. We hebben foldermateriaal achtergelaten en toegelicht hoe je als school zelf een gastles via de website kunt boeken.

We hebben foto’s gemaakt van alle aansluitingen en kabels om te achterhalen waar het aan lag dat de computer in de leskist en de beamer op school niet samenwerkten. Zo veranderde een Archeologiedag van een zoektocht om technische problemen op te lossen gelukkig al snel weer in een vertrouwde gastles. En het besef (zoals archeologen weten): je komt altijd voor verrassingen te staan!

Een bijzondere liefdesgeschiedenis

Op zondag 4 februari hebben Marieke en Ankie in het Cultuurgebouw in Heerlen een drukbezochte lezing bijgewoond over Sabina, de vrouw van keizer Hadrianus. De lezing werd gegeven door Nynke Smits, docent klassieke talen uit Leiden tevens auteur van het boek “Sabina, vrouw van Hadrianus – een bijzondere liefdesgeschiedenis”.

https://www.primaverapers.nl/auteurs/smits-nynke/

Keizerin Sabina was het grote voorbeeld van onze Dame van Voerendaal; zij leefde in dezelfde tijd en droeg het kapsel van Sabina.

Maar wat weten we eigenlijk van deze Romeinse influencer-avant-la-lettre ?
Veel geschreven bronnen zijn er niet; slechts drie keer wordt Sabina – Vibia Sabina was haar officiële naam – door geschiedschrijvers genoemd en zij zijn niet erg lovend over haar; er zijn enkele beelden van haar en haar beeltenis komt voor op diverse munten.

In de Oudheid – en ook in latere periodes – werden huwelijken tussen personen van aanzien zelden uit liefde gesloten; de meesten waren gearrangeerd uit politiek en/of financieel oogpunt. Ook Hadrianus (76 – 138 na Chr.) en Sabina (85 – 136) waren geen tortelduifjes. De keizer had meer oog voor de jonge knaap Antinoös dan voor zijn echtgenote. Of dit de reden was dat zij geen kinderen hebben gekregen weten we niet. Er zijn veel beelden vervaardigd van jonge geliefde van de keizer, veel meer dan van de keizerin. Er is zelfs een tempel aan hem gewijd.

Bij gebrek aan eigen kinderen had Sabina haar neefje Pedanius Fuscus, zoon van haar zuster Paulina, min of meer geadopteerd en zij ging er van uit dat Fuscus te zijner tijd de opvolger van Hadrianus zou worden. Het lot zou anders beschikken. Voor zichzelf liet de keizer Villa Hadriana bouwen in Tivoli, iets buiten Rome; een landgoed van zo’n 120 ha, een dorp op zich, van alle gemakken voorzien met paleizen, thermen, banketzalen, een sportstadion, uitgestrekte tuinen, dierenverblijven en nog veel meer; vergeleken met dit complex is onze Villa Voerendaal maar een stulpje .

Tijdens de regering van Hadrianus was het Romeinse Rijk op zijn hoogtepunt; het strekte zich uit van Groot-Brittannië tot Turkije en Noord Afrika, inclusief Egypte. Dit immense rijk met zijn vele opstandige volken en stammen moest in bedwang worden gehouden en Hadrianus had het dan ook heel druk met rondreizen; er zijn sterke aanwijzingen, dat Sabina hem op die reizen vergezelde; evenals Antinoös overigens.

Erg comfortabel zullen die reizen niet zijn geweest, onstuimige zeeën, hitte en droogte in Egypte, vochtige kou in Groot Brittannië. Het is dus in theorie mogelijk dat Sabina ook ons land heeft bezocht en misschien heeft de Dame van Voerendaal haar wel in het echt ontmoet. Zouden zij samen de Thermen met een bezoek hebben vereerd? Het zou zo maar kunnen.

Sabina overleed twee jaar eerder dan haar echtgenoot; haar dood is door raadsels omgeven; stierf zij een natuurlijke dood of werd zij op bevel van Hadrianus vergiftigd? Er waren veel gewiekste gifmengers in het Romeinse Rijk. Zelfmoord wordt ook niet uitgesloten. Antinoös was al enkele jaren eerder overleden; hij verdronk op mysterieuze wijze in de Nijl tijdens de reis naar Egypte; ook zijn dood is door raadsels omgeven.

Ontwerpers van de Oudheid

Maandag 15 januari 2024 waren vrijwilligers Frans en Miriam met de leskist te gast bij groep 7 van basisschool De Veldhof in Eygelshoven. De eerste groep bestond uit 26 leerlingen en de tweede groep uit 20 leerlingen.

Dorieke Schreurs is op deze school cultuurcoördinator. Zij heeft een speciale leerlijn opgezet die leerstof overstijgend is, met als thema “Ontwerpers van de Oudheid”. In de lessen maken leerlingen opdrachten die raakvakken hebben met mode, architectuur, wapenkunst en keramiek uit een bepaald tijdperk. Onze leskist “Verborgen Vondsten” sluit prima aan bij het tijdperk waar zij nu aandacht aan besteden: de Romeinen.

De leerlingen waren goed voorbereid op onze komst en nadat we alle voorwerpen hadden uitgestald begonnen wij aan onze presentatie. De afspraak was dat wij een uur zouden presenteren en daarna zouden de leerlingen hun nieuwe opdracht uitgelegd krijgen. Maar het liep heel anders!

We hebben het verhaal van Villa Voerendaal verteld en bijna alle voorwerpen uit onze leskist besproken, voorwerpen rond laten gaan, filmpjes bekeken, verteld, vragen beantwoord en ook de leerlingen de gelegenheid gegeven om de Romeinse sleutel uit te proberen. De leerlingen hadden zo aandachtig geluisterd dat ze het laatste kwartiertje mochten tekenen en ook wij kregen zelfs een mooie tekening mee! De nieuwe thema-opdracht wordt nu in de volgende les uitgelegd.

De leerlingen waren nieuwsgierig en er was een hele goede sfeer. We kregen na afloop een groot applaus.

Drukte bij Restaura

Scholen bezoeken het atelier van Restaura en maken kennis met 
het verhaal van Villa Voerendaal.

Op donderdag 21 december 2023  heeft het Bonnefanten College van Maastricht een bezoek gebracht aan de Vondst in Heerlen.

In samenwerking met het Thermenmuseum kregen de leerlingen een programma aangeboden. 

Een onderdeel van dit programma was het bezoek aan het restauratieatelier van Restaura en een kennismaking met de leskist “Verborgen Vondsten”.

De leerlingen werden verdeeld in groepen van ongeveer 15 leerlingen.

In het restauratieatelier maakten de leerlingen kennis met voorwerpen die op dat moment in het atelier bewerkt werden. Het waren onder andere munten die opgegraven waren, glazen voorwerpen, ijzeren zwaarden en een groot houten wiel.

De medewerkers van Restaura vertelden waar de voorwerpen vandaag kwamen, hoe ze gebruikt werden, hoe ze in Restaura geconserveerd worden en de verschillende technieken die hierbij gebruikt worden.

Naast ambachtelijke handelingen zijn het veelal moderne technieken die toegepast worden, zoals bijvoorbeeld het maken van  een röntgenfoto van een object om duidelijk te zien van welk materiaal dit gemaakt is.

Een andere techniek is het vriesdrogen van een houten object in een speciale kamer.

Ook maakten de leerlingen kennis met het kopiëren van voorwerpen met behulp van een  drie-D printer. Dat is een techniek die veel gebruikt wordt in het atelier en waarvoor een specialist aanwezig is.

Na de rondleiding door het atelier van Restaura kregen de leerlingen een presentatie van de leskist “Verborgen Vondsten” waarbij het verhaal van Villa Voerendaal werd verteld. Ook hierbij konden de leerlingen kennis maken met het werk van de restaurateur.

Voorwerpen die gevonden zijn bij de opgravingen van Villa Voerendaal werden besproken, zoals munten, speren, sleutels, een buste van de Dame van Voerendaal, maar ook dakpannen, cement en spijkers.

Omdat de voorwerpen veelal drie-D geprint zijn konden de leerlingen de voorwerpen goed bekijken en ook ter hand nemen.

Met behulp van videobeelden konden zij zien hoe de restaurateur te werk gaat.

De rondleiding door Restaura en de presentatie van de leskist “Verborgen Vondsten” vulden elkaar goed aan en vormden een interessant programma voor de leerlingen van het Bonnefanten College.

Drukte in De Vondst

“21 december komen er 192 leerlingen van het Bonnefanten College uit Maastricht naar ons toe” zegt projectleider Rasmus Thelen. 192……..heeft iemand het vlugzout?

Het hele eerste jaar van het Bonnefanten College – van VMBO tot HAVO – komt naar ons toe voor een rondleiding en een presentatie van de leskist in zes groepen van rond de 33 leerlingen verdeeld over de dag. Atelier assistenten en vrijwilligers Mirjam, Marieke, Ankie, Jos en Frans zijn aanwezig om de leerlingen te begeleiden. We gebruiken twee leskisten zodat er uitgeweken kan worden.

Als dat maar goed gaat…..

Het ging goed, al kostte het wel de nodige moeite; het kennis niveau van de leerlingen bleek erg wisselend, evenals de interesse; sommige kinderen zaten stiekem te gamen en een paar fungeerden als stoorzender. Allemaal niet nieuw voor ons, de sfeer was prima en er werd natuurlijk ook volop gegiecheld en grappen gemaakt.De meeste leerlingen toonden echt belangstelling en stelden volop vragen!

Ton, Rasmus en Luk van Restaura namen de rondleidingen voor hun rekening, Mirjam en Marieke – beiden afkomstig uit het onderwijs – verzorgden de presentaties, geassisteerd door de andere vrijwilligers.

Sommige groepen arriveerden niet op de afgesproken tijd waardoor het tijdschema behoorlijk in de knel kwam. Als je schoolklassen ontvangt moet je daar rekening mee houden. Lang niet alle voorwerpen uit de kist konden dan worden toegelicht. Als er gekozen mocht worden gingen de jongens toch stereotype voor de pijlpunt en de meisjes voor de armband; het zeefje werd tot onderzetter gebombardeerd, de sleutel (zoals ook bij eerdere lessen op scholen) tot harkje, tandenborstel en schraper. De Dame van Voerendaal – inmiddels omgedoopt tot Betsy – kon op veel belangstelling rekenen; “waarom ze zo’n scheve neus had en wat was er met haar ene oog gebeurd” waren de veel gestelde vragen.

Aan het eind van de dag was iedereen zo ongeveer gevloerd, zowel de leerlingen als de presentatoren.

Al met al een intensieve maar ontzettend leuke dag!

Met de leskist op pad. Elke keer een nieuw avontuur.

In 2023 hebben we in tweetallen verschillende scholen bezocht en aan meerdere groepen ons verhaal van Villa Voerendaal en de Verborgen Vondsten verteld. Belangrijk is het contact met de cultuurcoördinator van de school die de informatie verstrekt over de groepen, de school, de parkeergelegenheid, de aanwezigheid van een digitaal bord zodat we goed voorbereid op pad kunnen gaan. De leskist en ook de transportbus van Restaura maken elke keer weer grote indruk. De vrijwilligers worden op elke school ontvangen als gasten en ons publiek is altijd geïnteresseerd; zowel de leerlingen als de leerkrachten.

De Sleutel 

Een van de voorwerpen in de leskist is een sleutel.  Die sleutel werd zo’n 2000 jaar geleden vrijwel dagelijks gebruikt. Net zoals wij dat doen. Om in huis te komen, om de fiets op slot te doen, om het schoolkluisje open en dicht te maken. Die sleutels van tegenwoordig zien er alleen anders uit als de sleutel die in Voerendaal gevonden is. We laten de leerlingen een tekening zien hoe die oude sleutel functioneerde in het oude slot. Dat moet beter kunnen! Aan de hand van die tekening heeft vrijwilliger Frans Essers een model gemaakt van het slot, compleet met de deur erbij. We hebben nu een miniatuur schuurdeur. Gekozen is voor de deur van een voorraadschuur uit de Romeinse periode. Het kostbare graan moest natuurlijk achter slot en grendel bewaard worden. Een animatie helpt bij de uitleg van de werking van sleutel en slot.

Mooiste vondsten

Als vrijwilliger bij Restaura zie je de mooiste vondsten uit het Provinciaal Limburgs Archeologisch Depot zoals de vondsten van Villa Voerendaal. In 2023 hebben wij tienduizenden voorwerpen uit de villa stuk voor stuk kunnen fotograferen, sorteren en special inpakken voor verdere behandeling. Prachtig gemaakte voorwerpen kom je tegen, van simpele spijkers tot sieraden en mantelspelden. Je verbaast je over de kunde om dit allemaal te kunnen maken!
 
In november hebben we een recente Romeinse muntenvondst behandeld met een speciale was en ingepakt voor verder onderzoek. Geweldig leuk om iets wat zo’n tweeduizend jaar geleden door mensen gebruikt is nu zelf in handen te hebben. In een vitrine in een museum kun je vondsten alleen op afstand bekijken. Een paar honderd  piepkleine muntjes stuk voor stuk in plastic zakjes verpakken. Heel priegelig maar hartstikke leuk werk.

De leskist stond en staat niet stil

Afgelopen jaar was onze leskist betrokken bij allerlei activiteiten die raakvlakken hebben met het verleden van onze provincie. Zoals het grote project “Heel Heerlen Graaft”, maar ook bij de marathon Via Belgica en kleinere  activiteiten in bibliotheken.

Voor het promoten van onze leskist waren we aanwezig in het Limburgs museum in Venlo en bij de leraren – studiedag in de Gaia zoo, waar we enthousiaste leraren mochten ontmoeten die ook onze leskist hebben gereserveerd.

We werden benaderd door een basisschool voor het presenteren van onze leskist in het kader van “Erfgoed”.

Onze leskist sloot goed aan bij het Thema van de Kinderboekenweek “Bij ons thuis” en in het kader hiervan hebben we een viertal scholen bezocht.

Toeval wil dat de inhoud van de leskist goed aansluit bij het leerplan “Romeinen” hebben we al één VMBO school bezocht en staan nog  een drietal scholen in de planning.

De leskist biedt een mooie aanvulling op het lesprogramma van de scholen door de videobeelden waarop te zien is hoe oude vondsten geconserveerd en gerestaureerd worden. En tevens kunnen de leerlingen replica’s van de vondsten vastpakken waardoor een goed leergesprek plaats kan vinden.

Hoe een museumbezoek leidt tot vrijwilligerswerk

Op 31 december 2022 bezoek ik het Limburgs Museum in Venlo. Zoals dat gaat heb je op enig moment behoefte aan een kop koffie met iets lekkers om daarna de museumtour te vervolgen.

Bij terugkomst loop ik langs een plek waar allerhande flyers mijn aandacht trekken. Restaura in Heerlen zoekt vrijwilligers om te helpen bij een grote klus voor de Villa Voerendaal vondsten. Ik neem een flyer  mee.

In het nieuwe jaar 2023 meld ik me aan. Het duurt een paar dagen maar dan word ik al benaderd.

Na een geanimeerd telefoongesprek is mijn interesse nog meer aangewakkerd, maar ik moet nog even geduld hebben.

Dan volgt het verlossende woord. Ik ben aangenomen en mag vanaf nu een aantal donderdagmiddagen per maand het vrijwilligersteam komen versterken. Het blijkt een schot in de roos! Ik voel me gelijk thuis en word binnen no time opgenomen in de Restaurafamilie. Een jaar later kan ik stellen dat ik veel bijgeleerd heb en kan beamen dat de vrijwilligers hier echt nodig zijn en heel goed werk verrichten. De Romeinen en hun geschiedenis zijn een deel van mijn leven geworden.